اشاره: در قسمت دوم اين مقاله بحث‏به اينجا رسيد كه آيا ساير ائمه معصومين، عليهم‏السلام، نيز مشمول آيه تطهير مى‏شوند يا خير؟
نويسنده در پاسخ اين پرسش ضمن بيان حديث مفصلى از امام صادق، عليه‏السلام، چنين نتيجه‏گيرى كرد كه: تنها پيامبر، على، فاطمه، حسن و حسين، عليهم‏السلام، برحسب تنزيل آيه تطهير مشمول اين آيه هستند; ائمه بعدى تنها برحسب تاويل آيه مزبور مشمول آن مى‏شوند، كه اين تاويل را هم آيه «اولوا الارحام بعضهم اولى ببعض‏» تفسير مى‏كند.
اينك مى‏پردازيم به ادامه اين مقاله:

رواياتى كه تا كنون به آنها اشاره كرده‏ايم، همه حاكى از اين بودند كه امامان پس از امام حسين، عليه‏السلام، تنها بر اساس تاويل آيه تطهير مشمول اين آيه مى‏شوند. اما از روايتى كه از اميرالمؤمنين على، عليه‏السلام، نقل شده چنين به دست مى‏آيد كه اين امامان مشمول تنزيل آيه تطهير نيز مى‏گردند.
شيخ صدوق در كتاب «كمال‏الدين و تمام‏النعمة‏» با سند خود از «سليم بن قيس هلالى‏» نقل كرده كه او گفت: «اميرالمؤمنين، عليه‏السلام، در زمان خلافت عثمان در ميان گروهى از مهاجر و انصار در مسجد پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، گرد آمده بودند. سخنرانى فرمود، در خلال سخنان خود، اشاره به آيه تطهير نمود و چنين فرمود:
ايهاالناس اتعلمون ان‏الله تبارك و تعالى انزل فى كتابه: « انما يريدالله ليذهب عنكم‏الرجس اهل‏البيت و يطهركم تطهيرا» فجمعنى و فاطمة و ابنى حسنا و حسينا و القى علينا كساء و قال: اللهم ان هؤلاء اهل بيتى و لحمتى، يؤلمنى ما يؤلمهم و يحرجنى ما يحرجهم، فاذهب عنهم‏الرجس و طهرهم تطهيرا. فقالت ام سلمة: و انا يا رسول‏الله؟ فقال: انت او انك على خير و انما انزلت فى و فى اخى على و ابنتى فاطمة و ابنى‏الحسن و الحسين، صلوات الله عليهم، و فى تسعة من ولد ابنى‏الحسين خاصة، ليس معنا فيها احد غيرنا.
اى مردم! مگر نمى‏دانيد كه خداوند تبارك و تعالى در كتابش فرمود: «خداوند خواسته است كه هرگونه آلودگى و ناپاكى را از شما خاندان بزدايد و شما را پاك و پيراسته گرداند.» و پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، من، همسر و فرزندانم را زير كساء برد و گفت: اى خدا! اهل‏بيت من جز اينان كسى نيست، پروردگارا اينها نزديكان و خويشاوندان منند، رنج و ناراحتى آنها مرا رنج مى‏دهد و سختى بر آنان مرا در تنگنا مى‏نهد، پس اى خدا آنچه پليدى و ناپاكى است از آنان بزداى و كاملا پاكشان فرما. ام‏سلمه هم مى‏خواست كه مورد شمول اين آيه باشد و در زمره «اهل‏بيت‏» قرار گيرد، اما پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، فرمود: نه، تو عاقبت‏به خير هستى، اما، اين آيه فقط در حق من و برادرم على، دخترم فاطمه و دو فرزندم، حسن و حسين كه درود بى‏پايان پروردگار بر آنان باد، و همچنين درباره نه نفر از فرزندان پسرم حسين، عليه‏السلام، نازل شده است.
سليم بن قيس گويد: سخنان امام كه به پايان رسيد، همه در پاسخ گفتند: صحيح است، ام‏سلمه هم عين اين مطلب را خبر داد و ما تنها به گفته او هم اكتفا نكرديم، بلكه از شخص نبى‏اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، سؤال كرديم، فرمود: صحيح است و آنچه ام‏سلمه گفته بود، پيامبر اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، با تكرار تاييد كرد. (1)

«ام‏سلمه‏» و «عايشه‏» همسران رسول خدا، صلى‏الله‏عليه‏وآله، با اينكه هر دو خواهان مشاركت در فضيلت آيه تطهير و ورود در زمره اهل‏بيت، عليهم‏السلام، بودند، هر دو اعتراف مى‏كنند كه آيه كريمه، نه تنها شامل آنها نمى‏شود، بلكه پيامبر اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، مؤدبانه و با متانت تاكيد فرمود: هرگز زنان پيامبر انتظار نداشته باشند كه با ورود در زمره اهل‏بيت، عليهم‏السلام، مفتخر گردند و آيه‏اى كه طرح اساسى، براى سازمان دهى آينده اسلام است، شامل آنها شود; زنان پيامبر بايد بدانند كه تنها افتخار همسرى پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، براى آنها كافى است و در آينده اگر در سرنوشت اسلام دخالت نكرده و آسيبى نرسانند، خوشبختى در انتظار آنها است. چنانكه نبى اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، به ام‏سلمه فرمود: « انك على خير»اما با وجود اعتراف و تصريح دو همسر معروف رسول خدا، صلى‏الله‏عليه‏وآله، دو گروه اصرار دارند كه آيه تطهير را، يا منحصر در بانوان رسالت نمايند و يا آنان را در رديف پنج تن آل كساء در آورند.
گروه اول: برخى از روات و افراد صدر اسلام مانند «عكرمه‏»، «مقاتل بن سليمان‏» و «عروة بن زبير».
گروه دوم: جمعى از مفسران عامه و علماى اهل تسنن.
اما در پاسخ اين دو گروه بايد گفت كه، وقوع صدر آيه و ما بعد آن در حق ازواج آن حضرت، موجب نمى‏شود كه مراد از اهل بيت، همسران باشد. زيرا:
1. «التفات‏» يكى از فنون بيان است و باعث توجه بيشتر مى‏شود و در عرف و عادات فصحا، شايع است كه در اثناى كلام، خطاب به غير مى‏كنند و بعد به كلام اول عود مى‏نمايند; و قرآن مجيد، مشحون و در كلام عربى، معروف است. نظير اين آيه كه در ابتدا خطاب به زن فرعون است، اما ناگاه تغيير سياق داده و خطاب به يوسف مى‏شود و در ادامه بار ديگر خطاب به زن فرعون مى‏گردد «... ان كيدكن عظيم، يوسف اعرض عن هذا و استغفرى لذنبك كنت من الخاطئين.» (2)
2. حديث ام سلمه مشعر است‏بر آنكه: اين آيه در خانه من نازل شد و غير حضرت پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، و حضرت على، فاطمه، حسن و حسين، عليهم‏السلام، كسى در آنجا نبود.
3. اگر آيه در حق همسران پيامبر بود بايستى چنين آورده شود: «ليذهب عنكن و يطهركن‏»; چون به صيغه مذكر واقع شده معلوم مى‏شود در حق اهل بيت پيامبر كه آل عبا باشند، نازل شده است (و با وجود آنكه حضرت فاطمه، عليهاالسلام، داخل بوده‏اند صيغه مذكر به جهت تغليب مى‏باشد).
4. صاحب كتاب «عين‏المعالى‏» گويد: ظاهرا آيه اگر چه دال است‏بر آن كه مراد از اهل بيت، همسران باشند، اما اينكه «عايشه‏»، «ام‏سلمه‏»، «ابوسعيد خدرى‏» و «انس بن مالك‏» كه نقل نموده‏اند كه اهل بيت‏حضرت على، فاطمه، حسن و حسين، عليهم‏السلام، مى‏باشند، اين ظهور را رفع مى‏كند. (3)

گردآمدگان در خانه ام‏سلمه، با نبى‏اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، پنج نفرند كه مجموعه‏اى از يك خاندان سرشار از فضيلت‏اند، يعنى شخص پيامبر، كه خود مبين و مفسر آيات قرآن، از جمله آيه تطهير و تعيين كننده مصداق اهل‏بيت، عليهم‏السلام، است، امام على بن ابى‏طالب، عليه‏السلام، يعنى عموزاده پيامبر اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، كه افتخار دامادى وى را هم دارد. فاطمه زهرا، عليهاالسلام، دختر پيامبر و همسر على بن ابى‏طالب، عليه‏السلام، و نوه‏هاى پيامبر يعنى حسن و حسين، عليهماالسلام.
در اين اجتماع پنج نفرى، همه مشمول آيه تطهيرند، تنها يك نفر در كنار اين اجتماع بيگانه است (بيگانه در شمول آيه) ولى ناظر مورد اعتماد، به عنوان شاهد داستان، كه‏حضورش براى شهادت و نقل سرگذشت لازم است، چون گفتار شهادت او در تصديق ديگران بسيار و مؤثر است. شايان ذكر است كه پيامبر، صلى‏الله عليه‏وآله، هنگام نزول آيه افراد متعددى را براى دعوت اهل بيت، عليهم‏السلام، فرستاد، لذا نقلهاى مختلف از عايشه، زينب و واثله و... ممكن است‏به دليل تدبير پيامبر،صلى‏الله‏عليه‏وآله، براى مطلع شدن و شاهد بودن بر ماجرا باشد.

نزول آيه شريفه تطهير، هنگام اجتماع هيات پنج نفرى و در يك صبحگاه بوده است. و روايات منتهى به ام‏سلمه و ابو سعيد خدرى، تصريح به اين معنا دارد، چنانكه از آنها به طور وضوح استفاده مى‏شود كه آيه كريمه، در حق پنج تن آل كساء است و ناظر به ديگران نيست و روايات متواتر از ائمه اهل بيت، عليهم‏السلام، نيز روشنگر اين حقيقت است.
پيامبر هم مورد عنايت آيه است
در آيه تطهير - همچنانكه، چهار نفر: على، همسر و فرزندان او مورد توجه هستند - شخص نبى اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، هم مورد عنايت است و روايت ابى‏الجارود از حضرت باقر، عليه‏السلام، و ابوسعيد خدرى از نبى اكرم، صلى‏الله‏عليه‏وآله، تصريح به اين معنا مى‏كند.
بحثى از تناسب موقعيت آيه تطهير
آنچه مسلم است اين است كه: علماى شيعه اتفاق نظر دارند بر اين كه آيه تطهير قطعا مستقل و به طور جداگانه در پى حادثه اجتماع اهل كساء نازل شده است; و ارتباطى به همسران پيامبر ندارد بلكه هم از نظر نزول و هم از نظر مصداق و شمول محتوا، اختصاص به پنج تن اهل‏البيت، عليهم‏السلام، دارد.
ولى در مورد اينكه اين آيه چرا دنباله آيه ديگر (متناسب يا غير متناسب) قرار گرفته است؟ نظرات مختلفى ابراز شده است.
برخى گفته‏اند كه جايگاه و قرارگاه آيه تطهير، كاملا بجا و مناسب است و قرار گرفتن اين آيه براى دفع توهم پاك شدن تمام خاندان پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، لازم و ضرورى است و تناسب تام دارد. (4)
بعضى ديگر، اظهار مى‏دارند كه آيه تطهير در جاى خود قرار نگرفته بلكه آيه را براى مشتبه شدن امر در آنجا قرار داده‏اند; و صريحا اعلام مى‏كند كه: اين آيه، جداگانه نازل شده، بعدا جاى آن را تغيير داده‏اند. (5)
از آنجا كه هرگونه جابه‏جايى و تغيير در قرآن به اتفاق فريقين مردود است صرفا به بررسى نظر اول يعنى تناسب جايگاه آيه و شان اهل بيت و ضرورت معرفى آنها مى‏پردازيم.
در مورد امتيازات اهل بيت عصمت و طهارت و برترى آن حضرات معصومين، نه تنها كسى نمى‏تواند حق مطلب را ادا كند، بلكه حتى از فهرست كمالات فضايل و مناقب آن نيز، عاجز و ناتوان است.
اهل بيتى كه بنا به اعتراف مخالفينشان حدود سيصد آيه، (6)
در قرآن كريم در منقبت و فضيلت آنان نازل گشته است كه ما فقط چند نمونه از آيات برجسته قرآن كريم را كه در شان و فضيلت آنان فرود آمده است، مى‏توانيم نام ببريم:
1. آيه ولايت: « انما وليكم‏الله و رسوله والذين آمنواالذين يقيمون الصلوة و يؤتون‏الزكوة و هم راكعون‏» (7)
در شان على، عليه‏السلام، نازل گشته است.
2. آيه تبليغ: «يا ايهاالرسول بلغ انزل اليك من ربك‏» (8)
در شان على، عليه‏السلام، نازل گشته است.
3. آيه اولواالامر: «اطيعوالله و اطيعواالرسول و اولى‏الامر منكم‏» (9)
در شان على، عليه‏السلام، و امامان ديگر نازل شده است.
4. آيه مباهله: «... فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسنا و انفسكم‏» (10)
درباره اهل بيت نازل شده است.
5. آيه مودة: «قل لا اسئلكم عليه اجرا الاالمودة فى‏القربى‏» (11)
6. آيه تطهير: « انما يريدالله ليذهب عنكم‏الرجس اهل‏البيت...» (12)
7. حديث ثقلين: « انى تارك فيكم الثقلين...» كه در شان عترت پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، است.
8. حديث منزلت: «انت منى بمنزلة هارون من موسى الا لا نبى بعدى‏» كه دلالت‏بر جانشينى و امامت‏حضرت على، عليه‏السلام، دارد.
9. حديث‏سفينه و آيات و احاديث معتبر ديگر، در فضايل و مناقب اهل بيت، عليهم‏السلام، كه در كتب تفسيرى و حديثى اهل سنت‏به طور مبسوط و فزون از شمارش آمده است (13)
و ما به همين بسنده مى‏كنيم.

آيه تطهير براى زمينه‏سازى مسؤوليت مهمى كه بر دوش اهل‏بيت گذاشته شده، يعنى مسؤوليت‏خطير زمامدارى جامعه اسلامى، نازل شده است و از اشاره ائمه اطهار، عليهم‏السلام، به آيه شريفه و استناد به آن، در موضوع خلافت، اين معنى، بخوبى آشكار است قهرا و قطعا زنان پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، كه بايستى طبق نص قرآن بيش از ديگر زنان پرده نشينى اختيار كنند از شمول آيه تطهير، بيرون مى‏باشند.
اگر بخواهيم مقايسه‏اى ميان مدلول آيه تطهير و آياتى كه در مورد زنان پيامبر نازل شده، داشته باشيم، نتايج زير به دست مى‏آيد:
«اهل بيت‏» مسؤوليت‏حفظ اسلام، مسؤوليت زمامدارى و رهبرى اسلام و مسلمين را بر عهده دارند.
«زنان پيامبر» در انجام وظايف داخلى و رعايت تكاليف، پاك نگهداشتن خود از كثافات شهوانى، و قذارات روحى، آزاد بودند و اين امر، بستگى به مشيت و اراده خودشان داشت، البته لازم است گوش به فرمان اين اوامر و نواهى باشند، و هرگز از راه مستقيم، منحرف نگردند.
اما «اهل البيت‏» را خداوند، پاك و منزه خواسته، اراده فرموده: كه آلوده نباشند; از هوسهاى دنيوى مبرا باشند; نايت‏حق، آن است كه امراض سهمناك روحى قلبشان را دستخوش مفاسد اخلاقى نكند، روان پاك و پاكيزه آنها دچار تهاجم آلودگيها نگردد. گزندى به سعه صدر و سينه فراخ آنان كه لازمه نگهدارى شؤون رياست و زعامت است، وارد نشود.
از لحن مجموع آيات مربوط به «زنان پيامبر» هرگز رايحه بلندپايگى و متجلى بودن به صورت زنان فوق فضيلت، استشمام نمى‏شود.
اما از لحن آيه «انما يريدالله ...» كاملا اين مزايا و بالاتر از آن هم در حق «اهل‏بيت‏» استشمام مى‏شود. اما انحصار فضيلت و امتياز ويژه، در اين تعداد محدود (پنج تن اهل كساء) از كلمه «انما» كه دليل بر حصر است و تقديم «عنكم‏» بر «اهل‏البيت‏» و فتح كلمه «اهل‏» كه دليل بر اختصاص است، استفاده مى‏شود. به عبارت ديگر در اين آيه خداوند مى‏فرمايد: خدا تنها نسبت‏به شما (نه از زنان) شما «اهل‏البيت‏» شما طبقه خاص، اراده فرمود كه قذارات، امراض و هرگونه آلودگيهاى اخلاقى، روحى، قلبى، اعتقادى و... را بزدايد و شما را يكپارچه پاك و داراى نهادى پاكيزه و روانى ناآلوده فرمايد.
از وقوع اين آيه در بين آن آيات، كاملا استشمام مى‏شود: آن آزادى انتخاب و لحن خنثى كه از لحاظ عنايت‏حق، در حق بانوان حريم رسالت مطرح بود، در مورد «اهل‏البيت‏» نيست، بلكه عنايت‏خاصه را با تاكيد و تصريح در حق «اهل‏البيت‏» بيان مى‏كند.
براى «زنان پيامبر»، هرگونه امكان صدور گناه، عدم اطاعت از رسول، خروج از منزل، دخالتهاى ناروا، در مفاد آيات كاملا چشمگير است.
براى «اهل‏البيت‏» امكان صدور گناه و... و امكان همه انحرافاتى كه در گروه اول آيات مطرح بود در مورد «اهل‏البيت‏» با تاكيد مطرح نيست‏بلكه خداوند به آنها افاضه روح ملكوتى نموده و از هرگونه گناه و خطا، منزه و مبرا فرموده است; و اين، همان معناى عصمت است.
«زنان پيامبر» در انتخاب روش سعادت و شقاوت، به نص آيات مختارند.
اما «اهل‏البيت‏» كسانى هستند كه مراحم پروردگار و فيض روح‏القدس، امواج سروش غيبى را به گوش تنها اهل بيت (پنج تن آل كساء) سروده كه گمان نرود، آنان همچون همسران رسول خدا، در انتخاب مسير، مختار، يله و رها هستند، نه، اين گمان، باطل است; زيرا كه فيض ربانى در اختصاص و انحصار اهل‏البيت، عليهم‏السلام، قرار گرفته است.
بنابراين، مفاد آيه تطهير، مباين مفاد ساير آيات است كه درباره زنان پيامبر، صلى‏الله‏عليه‏وآله، نازل شده; با اين تباين آشكار چگونه مى‏توان خطاب در آيه تطهير را متوجه بانوان رسالت دانست؟! بديهى است كه اين چنين چيزى يعنى توجه خطاب آيه تطهير به بانوان، هرگز امكان عقلى و عملى و قرآنى ندارد.